ضرب المثل و شعر در مورد سلامتی

از قدیم گفته‌اند: «عقل سالم در بدن سالم است». این ضرب‌المثل ساده به خوبی نشان می‌دهد که سلامتی فرد تا چه حد در دست اندیشیدن وی تأثیرگذار است. اهمیت سالم زیستن در دنیای امروز به حدی است که سازمان ملل «امید به زندگی»  را به عنوان یک شاخص آماری برای مشخص کردن درجة توسعه‌یافتگی کشورها همراه با دو مؤلفة دیگر (میزان درآمد سرانه برحسب قدرت خرید و نرخ با سوادی) به کار می‌برد.

سعدی ـ به عنوان معلم اخلاق ـ خود را موظف می‌بیند که تجربیات سی چهل سال اقامت در خارج را در همه زمینه‌هاـ از جمله در باب تندرستی ـ برای آیندگان در آثار خود به یادگار بگذارد. در این جا کوشش می‌کنیم به برخی از رهنمودهای سعدی در زمینه تندرستی اشاره‌ای گذرا داشته باشیم.

در باب هشتم گلستان می‌خوانیم که: «خلاف راه صواب است و عکس رای اولوالباب دارو به گمان خوردن و راه نادیده بی کاروان رفتن...

امید عافیت آنکه بود موافق عقل                      که نبض را به طبیعت شناس بنمایی

بپرس هر چه ندانی که ذلّ پرسیدن                  دلیل راه تو باشد به عزّ دانایی

منظور سعدی از «دارو به گمان خوردن» آن است که شخص بدون مراجعه طبیب یا مشورت با افرادی که تخصص درمان بیماری را دارند، خودسرانه به خرید یا تهیه دارو ـ برطبق تشخیص خودش ـ اقدام کند و به‌اصطلاح به «خوددرمانی» بپردازد. مصرف خودسرانه دارو، یکی از بزرگترین گرفتاریهای بشر امروز است و خودسرانه دارو مصرف کردن هرساله زیان‌های هنگفتی عاید اقتصاد کشورها می‌کند که در برخی از موارد جبران آن غیرممکن است.

منظور سعدی از «طبیعت‌شناس» در قطعه شعر بالا حکیم یا فرد متخصصی است که با «طبایع چهارگانه آشنایی کامل داشته باشد. در طب قدیم برین باور بودند که افراد بشر با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی محل زندگی و الگوی غذایی چهار گروه هستند.

۱ـ دَمَوی مزاج (دارای طبع گرم و تر)                          ۲ـ صفراوی مزاج (دارای طبع گرم و خشک)

۳ـ سودوی مزاج (دارای طبع سرد و خشک)                  ۴ـ بلغمی مزاج (دارای طبع سرد و تر)